Size sunulan haklardan haberdar mısınız, yoksa sadece geçinmeye mi çalışıyorsunuz? Birçok engelli birey ve yakını, yasal olarak sahip oldukları desteklerden habersiz şekilde hayat mücadelesi veriyor. Oysaki sosyal yardımlar, bakım destekleri ve maaş ödemeleri sadece birer yardım değil, anayasal birer haktır. Bu hakların bilinmemesi ise hem yaşam kalitesini düşürüyor hem de toplumsal eşitliği zedeliyor. 

Sosyal devlet anlayışının temel gerekliliklerinden biri, dezavantajlı grupların haklarını koruyarak yaşam standartlarını yükseltmektir. Bu grupların başında gelen engelli bireyler, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarında çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu nedenle devlet, engelli bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve ekonomik bağımsızlıklarını desteklemek amacıyla çeşitli sosyal destek programları geliştirmiştir. Bunlar arasında öne çıkanlar engelli maaşı, evde bakım yardımı ve diğer sosyal destek kalemleridir.

TÜİK’in 2023 yılı “Engelli Bireyler Araştırması”na göre Türkiye’de engelli bireylerin yalnızca %12,8’inin iş gücüne aktif olarak katıldığı görülmektedir. Bu oran, engelli bireylerin büyük çoğunluğunun ekonomik olarak dışlandığını ve kamu desteklerine ihtiyaç duyduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Bu yazıda; engelli maaşı, evde bakım yardımı ve diğer sosyal desteklerin başvuru süreçleri, miktarları, erişim yolları ve resmi kaynaklar ışığında detaylı olarak ele alınacaktır. Böylece okuyucular hem kendi hakları hem de yakınlarının hakları konusunda bilinçli hareket edebilecektir.

Engelli Maaşı: Sosyal Güvencesiz Bireylere Ekonomik Destek

Engelli maaşı, devletin ihtiyaç sahibi engelli bireylere sunduğu temel sosyal yardım kalemlerinden biridir. 2022 sayılı Kanun kapsamında yürütülen bu uygulama, belirli kriterleri sağlayan bireylere bağlanan, aylık bazda sosyal destek ödemesidir.

Başvuru Koşulları:

• En az %40 engelli sağlık kurulu raporu,
• Kanunen bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan,
• Sosyal güvenlik kurumlarından her ne ad altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan,
• Nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan,
• Mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi devamlı bir gelire sahip bulunmayan,
• Her türlü gelirleri toplamının aylık ortalaması, kanunla belirlenen muhtaçlık sınırının altında olan kişiler ile;
• Yukarıdaki koşullara sahip olup kanunen bakmakla yükümlü olunan 18 yaşını tamamlamamış özürlü yakını bulunanlar, bakımının fiilen gerçekleşmesi ve aylık ortalama gelirinin kanunla belirlenen muhtaçlık sınırının altında olması kaydıyla bu aylıktan faydalanabilir.

Nasıl Başvurulur?

Öncelikle engelli aylığına başvuracak olan kişinin bir Başvuru Formu doldurması gerekir. Başvuru formu Kaymakamlıklara bağlı mal müdürlüklerinden alınabilir.

Başvurular kişinin ikamet ettiği yerin ilçe kaymakamlığına yapılır. Ancak, aylık bağlanmasına kaymakamlıklar karar vermez. Kişinin belgeleri eksiksiz olarak alınır ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğüne gönderilir. Aylık bağlayan merci burasıdır.

Engelli Aylığı başvurusu yapılırken başvuru formuyla birlikte istenen belgeler aşağıdaki gibidir:

• Dilekçe
• Mal Bildirim Beyanı,
• Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği,
• Sağlık Kurulu Raporu
• 2 adet Vesikalık Fotoğraf
• Fakirlik Kâğıdı (Muhtarlıklardan alınır)
• Sosyal Güvenlik Kurumundan Maaş Almadığını Gösteren Belge.

2025 yılı engelli aylığı tutarı; engel oranı %40-69 arasında olan vatandaşlarımız için 3.723,27 TL, engel oranı %70 ve üzeri olan vatandaşlarımız için ise 5.584,91 TL olup aylık tutarları memur aylık zammına göre artırılmaktadır.

Evde Bakım Yardımı: Aile Bireylerine Verilen Hayati Destek

Evde bakım yardımı, tam bağımlı engelli bireylerin bakımını üstlenen aile fertlerine verilen ekonomik bir destektir. Bu destek sayesinde hem engelli bireyler kurumsal bakıma ihtiyaç duymadan aile ortamında yaşamlarını sürdürebilmekte hem de bakım veren bireylerin yükü hafiflemektedir.

Başvuru Şartları:

• 18 yaşından büyükler için düzenlenen engelli sağlık kurulu raporunda “ağır engelli” veya “tam bağımlı”, 

18 yaşından küçükler için düzenlenen engelli sağlık kurulu raporunda ise “ağır engelli” veya “Çok ileri düzeyde özel gereksinimi vardır”, “Belirgin özel gereksinimi vardır” ve “Özel koşul gereksinimi var” ifadelerinden birinin yer alması,

• Hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarının asgari ücretin aylık net tutarının 2/3’ünden daha az olması,
  
• Bakımın ev ortamında sağlanıyor olması.
  

2025 yılı Ocak-Temmuz dönemi için evde bakım yardımı ücreti 10.125 TL.

Evde bakım yardımı alabilmek için engelli bireyin ikametgâhının bulunduğu  yerdeki  Aile ve  Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne veya varsa Sosyal Hizmet Merkezi Müdürlüklerine başvuru yapılması gerekmektedir.

Bu destek, her ay düzenli olarak bakım sağlayan bireyin hesabına yatırılmaktadır.

Diğer Sosyal Destekler: Farkında Olunan ve Olunmayan Haklar

Engelli bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmak için sunulan hizmetler yalnızca maaş ve bakım yardımıyla sınırlı değildir. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, yerel yönetimler ve diğer kamu kurumları çeşitli destek mekanizmalarıyla sosyal kapsayıcılığı artırmaktadır.

➤ Gıda, Yakacak ve Barınma Yardımları:

​Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV), ihtiyaç sahibi engelli bireylere erzak, kömür ve barınma desteği gibi çeşitli yardımlar sunmaktadır. Bu yardımlardan faydalanmak isteyen bireylerin belirli şartları yerine getirmesi ve başvuru süreçlerini takip etmesi gerekmektedir.​

Başvuru Şartları:

1. ​Muhtaçlık Durumu:​ 

Başvuru sahibinin ve hanesinin gelir durumu, muhtaçlık kriterlerine uygun olmalıdır. Genellikle hane içinde kişi başına düşen aylık gelirin net asgari ücretin üçte birinden az olması beklenir. ​ 

2. ​Engellilik Durumu:​

Engelli bireyin en az %40 oranında engelli olduğunu gösteren sağlık kurulu raporuna sahip olması gerekmektedir.  

Başvuru Süreci:

1. ​Gerekli Belgeler:​
   • Kimlik belgesi.​ 
   • Engelli sağlık kurulu raporu.​ 
   • Gelir durumunu gösteren belgeler.​
   • Gerekli görüldüğünde ek belgeler talep edilebilir. ​
2. ​Başvuru Yöntemleri:​

Doğrudan Başvuru:​

• İlgili SYDV ofisine şahsen giderek başvuru yapılabilir.

            e-Devlet Üzerinden Başvuru: 

• e-Devlet Kapısı’ndaki “Sosyal Yardım Başvuru Hizmeti” kullanılarak çevrimiçi başvuru yapılabilir. 

Başvuru süreçleri ve gerekli belgeler, başvurulan yardım türüne ve başvuru sahibinin durumuna göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle, başvuru öncesinde ilgili SYDV ile iletişime geçerek güncel ve detaylı bilgi almak faydalı olacaktır.​

➤ Engelli Araç Alımında ÖTV Muafiyeti:

%90 ve üzeri engelli raporu olan bireyler sıfır araç alımlarında ÖTV’den muaftır. Bu hak, belirli şartlarda vasilere de tanınmaktadır.

➤ Engelli Kimlik Kartı:

Ulaşım hakları:

• Şehir içi toplu taşıma ücretsiz, Şehirlerarası otobüslerde %40 ila %30 indirim mevcuttur, refakatçi indirimi yoktur. Türk Hava Yolları’nda iç hat uçuşlarda %20, dış hatlarda %25 indirim uygulanır.
• Havalimanı otoparklarında 15 güne kadar ücretsiz park imkanı sağlanır.
• İSPARK’ta yol üstü otoparklar 3 saat, açık ve katlı otoparklar 8 saat ücretsizdir.

Kültürel ve Eğlence hakları:

• Müze, ören yerleri, milli parklar ve piknik alanları engellilere ücretsizdir.
• Devlet tiyatroları ücretsiz, İstanbul Şehir Tiyatroları indirimlidir.
• Spor müsabakalarına ve konserlere giriş “kura” çekimi ile ücretsizdir.
• Sinemalarda engellilere öğrenci indirimi oranında indirim uygulanır.

İnternet ve İletişim hakları:

• Türk Telekom %25 indirimli, TTNET internet engellilere %25 indirimli tarifeler sunar.
• Cep telefonu operatörlerinin indirimli engelli tarifeleri bulunur.

Eğitim ve İstihdam hakları:

• Açık öğretim kayıtlarında ücret alınmaz.
• KYK öğrenci yurtlarından engelli öğrenciler indirimli olarak yararlanabilir.
• KYK tarafından harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzeri engellilere öncelik tanınır, geri ödemede %50 indirim uygulanır.
• Engellilik oranı ve dönemine bağlı olarak 15 ila 18 sene arasında erken emeklilik hakkı mevcuttur.
• Türkiye İş Kurumu, Halk Eğitim Merkezleri, Mesleki Eğitim Merkezleri, Özel Dershaneler ve Belediyeler engellilere yönelik meslek edindirme kursları açar.
• Kamu hizmetlerinde işlem önceliği.
  

➤ Rehabilitasyon ve Eğitim Destekleri:

Özellikle çocuk yaş grubundaki engelli bireyler için evde eğitim, özel eğitim desteği, rehabilitasyon hizmetleri sunulmaktadır. Bu hizmetler Milli Eğitim Bakanlığı ve özel kurum iş birliğiyle yürütülmektedir.

1. Evde Eğitim Hizmeti

Evde eğitim, sağlık durumu nedeniyle okula devam edemeyen engelli çocuklara, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından sunulan birebir eğitim hizmetidir.

• Kimler yararlanabilir?
  Zihinsel, bedensel veya ruhsal engeli nedeniyle en az 12 ay süreyle okula devam edemeyeceği sağlık kurulu raporuyla belgelenen öğrenciler.
• Nasıl başvurulur?
  Öğrencinin velisi, sağlık raporuyla birlikte Rehberlik ve Araştırma Merkezi’ne (RAM) başvuru yapar.
• Eğitim süreci:
  Öğretmenler, öğrencinin evine giderek haftalık ders programına uygun biçimde eğitim verir. Müfredat aynen uygulanır.

2. Özel Eğitim Desteği

Özel eğitime ihtiyaç duyan engelli bireyler için, bireyselleştirilmiş eğitim planları (BEP) çerçevesinde okul içi ve dışı özel destek sağlanır.

• Destek türleri:

• Kaynaştırma/bütünleştirme eğitimi
• Özel eğitim sınıfları
• Özel eğitim okulları 

• Ücretsiz hizmetler:
  Devlet, bu öğrencilerin eğitimini ücretsiz sağladığı gibi, servis hizmetleri de sunar.
• BEP Nedir?
  Öğrencinin bireysel özelliklerine uygun olarak öğretmen, veli ve RAM uzmanlarının birlikte hazırladığı kişisel eğitim planıdır.

3. Rehabilitasyon Hizmetleri (Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri)

Engelli çocuklara yönelik destekleyici eğitimler, özel kurumlar aracılığıyla devlet desteğiyle sağlanır.

• Hangi destekler sağlanır?

• Bireysel özel eğitim
• Grup özel eğitim
• Dil-konuşma terapisi, fizik tedavi, davranış geliştirme

• Kimler yararlanabilir?
  RAM’dan özel eğitim raporu alan bireyler. Devlet, bu bireylerin aylık 8 saat bireysel + 4 saat grup eğitimi masrafını karşılar.
• Nasıl başvurulur?
  RAM raporu alındıktan sonra birey, ilgili özel rehabilitasyon merkezine yönlendirilir.

➤ Engelli İstihdam Teşvikleri:

Özel sektör firmalarının engelli birey çalıştırması yasal zorunluluktur. Bu kapsamda işverenlere SGK prim desteği, vergi indirimi ve teşvik ödemeleri sunulmaktadır.

Devletin sunduğu engelli maaşı, evde bakım yardımı ve sosyal destekler; sadece maddi yardım değil, aynı zamanda insan onuruna yakışır bir yaşamın temel yapı taşlarıdır. Bu sistemler sayesinde engelli bireyler yalnızca hayatta kalmaz, aynı zamanda toplumsal yaşama aktif şekilde katılma imkânı bulur.

Ancak bu desteklerden etkin şekilde faydalanabilmek için hem bireylerin haklarına dair bilinçlenmesi hem de başvuru süreçlerinin daha sade ve erişilebilir hale getirilmesi şarttır. Devletin ve toplumun birlikte hareket ederek daha kapsayıcı politikalar üretmesi, gerçek anlamda bir sosyal devlet anlayışını mümkün kılacaktır.

Bu destekler birer lütuf değil, anayasal birer haktır. Haklarınızı bilmek, yaşadığınız zorluklar karşısında daha güçlü durmanızı sağlar. Engelli bireylerin onurlu ve eşit bir yaşam sürmesi, sadece bireyin değil, tüm toplumun ortak sorumluluğudur. Bilinçli olmak ilk adımdır; haklarını bilen bireyler, geleceği değiştiren toplumlardır. Siz sahip olduğunuz hakların farkında mısınız ve bu haklardan tam anlamıyla yararlanabilmek için gerekli adımları atıyor musunuz?

Kaynakça

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). Engelli bireyler için sosyal yardım ve destek programları. https://www.aile.gov.tr

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). Evde bakım yardımı hakkında sıkça sorulan sorular. https://www.aile.gov.tr/bakimhizmetleri/sayfalar/evde-bakim-yardimi

 Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). 2024 yılı engelli maaşı ödeme bilgileri. https://www.aile.gov.tr/sygm/sayfalar/2024-engelli-maasi

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). Yaşlı ve engelli aylıkları 2025 bilgilendirme dokümanı. https://www.aile.gov.tr/media/191261/yas-li-2025.pdf

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. (2024). Engelli istihdamı teşvikleri ve yükümlülükleri. https://www.csgb.gov.tr

Gelir İdaresi Başkanlığı. (2024). Engelli bireyler için ÖTV muafiyeti uygulaması. https://www.gib.gov.tr

Milli Eğitim Bakanlığı. (2024). Özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri. https://orgm.meb.gov.tr/www/engelliler-icin-egitim-hizmetleri/icerik/45

Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü. (2024). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları üzerinden sağlanan destekler. https://www.aile.gov.tr/sygm

Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Engelli Bireyler Araştırması, 2023. https://www.tuik.gov.tr

İyilik Sağlık Vakfı. (t.y.). Engelli maaşı başvurusu bilgilendirme rehberi. https://isv.org.tr/engelli-maasi-basvurusu-bilgilendirme-rehberi/

Arti.net. (2023, Ekim). Engelli kartı ile sağlanan haklar. https://dmd.arti.net/2023/10/engelli-karti-ile-saglanan-haklar.html